Kocowie otrzymali nadanie z rąk księcia Janusza I Mazowieckiego pomiędzy latami 1391-1404 i w tym czasie zasiedlili otrzymane dobra. Skąd to wiemy? Najwcześniejsze zachowane dokumenty dotyczące rodziny Koców w ziemi drohickiej pochodzą z 1432 roku. W Archiwum Diecezjalnym w Drohiczynie znajduje się regest dokumentu z tego roku, który odnosi się do parafii Winna Poświętna (26). Dokument ten stanowi rozstrzygnięcie w sprawie granic plebańskich w Winnej, w której jako świadkowie brali udział Jan Koc i Jakub Koc. Wieś Koce musiała już więc wtedy istnieć od pewnego czasu (20).

Z drugiej strony z badań dr Łapińskiego (1) wynika, że obszar ten był zasiedlany stopniowo od zachodu przez rycerstwo mazowieckie na mocy nadań księcia Janusza I Mazowieckiego, którzy sprawował władzę nad ziemią drohicką w latach 1391-1404 oraz 1440-1444 (25). Jednakże, nadanie Koców musiało nastąpić w pierwszym z tych okresów, ponieważ pierwsze wyżej wspomniane wzmianki sądowe dotyczące Koców na ziemi drohickiej pochodzą już z 1432 roku (26).

W latach 1405–1440 ziemia drohicka, w tym także Koce, należała do Wielkiego Księstwa Litewskiego pod rządami księcia Witolda. Z tego terytorium książę powołał chorągiew drohicką, o której wspomina Jan Długosz w opisie bitwy pod Grunwaldem. Z uwagi na zobowiązania feudalne, Kocowie walczyli pod Grunwaldem w szeregach wojsk litewskich w ramach chorągwi drohickiej.

Cały obszar Koców współcześnie to 2931 hektarów (2) co odpowiada około 170 dawnym łanom. W XV wieku obszary nad Nurcem były trudne do zagospodarowania ze względu na rozległe bagna. Nadanie książęce dla Koców obejmowało w rzeczywistości zapewne około 80 użytkowych łanów, co i tak czyniło je jednym z największych nadań w tamtym regionie.

Kolejne dokumenty z roku 1464 zawierają informacje o ośmiu ówczesnych dziedzicach (3). Zapewne byli to już wnukowie pierwszych właścicieli wsi:

Anno Domini 1464, in Actis terrestribus Drohiciensibus. Nicolaus, Mathias, Gregorius, Laurentius, Stanislaus, Stephanus, Joannes et Petrus de Koce scribunt se.

Pierwotne nadanie w kolejnych pokoleniach było dzielone pomiędzy licznych potomków. 150 lat później w drugiej połowie XVI wieku gniazdo rodzinne dzieliło się już na osiem wsi (4):

• Koce-Basie
• Koce-Piskuły
• Koce-Schaby
• Koce Borowe
• Koce-Kobusy
• Koce-Chybowo
• Koce-Masły
• Koce-Stara Wieś

Pierwsze pięć miejscowości istnieje do dzisiaj i zamieszkują je bardzo liczni potomkowie rodu (około 150 osób o nazwisku Koc). Koce-Kobusy aktualnie noszą nazwę Kobusy.

W XVII wieku w obliczu postępującego rozdrobnienia,  Kocowie opuszczają już swoje zaścianki a nawet i powiat i wyruszają w wielki świat obejmując ziemie i urzędy w sąsiednich powiatach mielnickim i nurskim a potem nawet daleko na odległym Podkarpaciu i innych zakątkach Rzeczpospolitej.

Przykładem takiej kariery poza własnym zaściankiem może być Wojciech Kazimierz Koc (12) zasłużony żołnierz, który w roku 1660 został cześnikiem mielnickim, potem w roku 1664 był mianowany pisarzem ziemskim halickim (nominacja ta nie doszła do skutku), by w końcu w roku 1678 zostać podsędkiem buskim (ziemia buska to jeden z powiatów województwa bełskiego, które obejmowało tereny na północ od Lwowa). Wojciech Kazimierz Koc w roku 1685  został sędzią ziemskim buskim. Administrował też licznymi dobrami królewskimi w powiecie sanockim np. Tyrawą Wołoską, która wtedy była miastem. Brał on również udział w elekcji Jana III Sobieskiego. Wiemy też, że Kocowie brali udział w elekcjach Jana Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Sasów, Leszczyńskiego oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego (12).

Do wysokich godności doszedł w XVIII wieku Mikołaj Koc (12). W 1706 r. został podstolim buskim. Kilka lat później w 1713 awansował na sędziego ziemskiego bełskiego. W 1738 r. został chorążym.  Następnie Mikołaj Koc w roku 1746 objął urząd podkomorzego województwa bełskiego.  Po urzędach senatorskich (wojewoda, kasztelan) podkomorzy był najwyższym urzędem ziemskim Rzeczpospolitej. Podkomorzy odpowiadał za lokalne finanse, reprezentował króla w województwie, mógł pełnić funkcje sądowe w sprawach dotyczących ziemi i jej mieszkańców. Mikołaj Koc w 1733 r. był posłem województwa bełskiego, podpisał konfederację generalną warszawską (poparcie dla Augusta III Sasa na tron polski). Był właścicielem licznych dóbr w województwie bełskim, w ziemi buskiej: Rzepniowa, Żelechowa, Streptowa, Kumanowa, Dachnowiec i Niemierzyniec.

Z innych ciekawych postaci tamtych czasów warto wspomnieć profesora Jana Koca, który jako pierwszy przetłumaczył z łaciny na język polski podręcznik fizyki wydany w roku 1783 (14).

W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku bardzo wpływowym politykiem związanym z Józefem Piłsudskim był Adam Koc (15). Jako uczestnik wojny z bolszewikami, został jednym z pierwszych odznaczonych Krzyżem Virtuti Militari w odrodzonej Polsce. W imieniu Piłsudskiego pełnił funkcję głównego organizatora zamachu majowego, co jest znane jako działalność grupy Koca (16). Następnie obejmował stanowiska senatora, Prezesa Banku Polskiego, ministra skarbu, a także ministra przemysłu i handlu.

Przykładów karier Koców poza rodowym gniazdem można wymienić wiele.  Poniższa mapa przedstawia miejscowości, które posiadali Kocowie lub sprawowali w nich urzędy w wiekach XVI, XVII i XVIII. Wydaje się, że obszary na zachód od Wisły zasiedlaliśmy dopiero w wieku XIX i XX.

Podsumowując, Kocowie walczyli pod Grunwaldem (21), wybierali królów, stworzyli podwaliny polskiej fizyki i zorganizowali Piłsudskiemu zamach stanu w 1926 roku. Bez nas Polska wyglądałaby inaczej. 

Tradycja roztropnego i dalekowzrocznego myślenia o dobru wspólnym i patriotyzm jest kontynuowana w okolicy szlacheckiej Koce w XXI wieku. W referendum decydującym o przystąpieniu do Unii Europejskiej w 2003 roku w Kocach osiągnięto jeden z najlepszych wyników w Polsce – 74% głosujących oddało głos przeciwko akcesji do UE (22). Zaścianki Koce są niczym ostatnia wioska Galów broniąca się przed naporem Cesarstwa.

Wsie Koce na Podlasiu

Wsie Koce-Basie, Koce-Piskuły, Koce-Schaby  położone są  w województwie podlaskim powiecie wysokomazowieckim w gminie Ciechanowiec. Zaś Koce Borowe obejmują sąsiedni teren  w powiecie bielskim w gminie Rudka. W przybliżeniu można powiedzieć, że zaścianki Koce znajdują się pomiędzy Warszawą i Białymstokiem – dwie godziny drogi od Warszawy a godzinę od Białegostoku.

Na północy Koce sięgają do rzeki Nurzec. Od wschodu graniczą z okolicą szlachecką Niemyje (Niemyjscy herbu Ogończyk). Dalej znajduje się wieś o sugestywnej nazwie Niemyje-Ząbki. Na południu są Kobusy – wcześniej ta wieś nazywała się Koce-Kobusy i też należała do Koców. Zaś od zachodu Koce graniczą z Winną gdzie znajduje się parafia. Przez środek okolicy płynie rzeczka Siennica, który rozdziela Koca-Basie od  Piskułów i dalej na północy wpada do Nurca. Wcześniej rzeczka Siennica nosiła nazwę Kocówka (przynajmniej na odcinku przepływającym przez Koce). 

Około 25% powierzchni Koców zajmują lasy (głównie w Kocach Borowych i Basiach). Nad Nurcem znajdują się mokradła. Przez środek Koców przebiega droga wojewódzka nr 681 pomiędzy  Ciechanowcem i Brańskiem. Szlak ten istniał już w drugiej połowie XVI wieku.

Liczba mieszkańców poszczególnych wsi:

• Koce-Basie – 175 (w tym 55 Koców)
• Koce-Piskuły – 72 (w tym 18 Koców)
• Koce-Schaby – 112 (w tym 43 Koców)
• Koce Borowe – 106 (w tym 36 Koców)

Na łączną liczbę 465 mieszkańców Koców 152 osoby to Kocowie.  Mniej więcej co trzeci mieszkaniec Koców to Koc.

Źródła. Wszystkie powyższe informacje na podstawie Map Google,  portalu www.polskawliczbach.pl oraz www.nazwiska-polskie.pl

Demografia Koców

Oto kilka faktów dotyczących demografii Koców:

• W Polsce mieszka około 3909 osób o nazwisku Koc (17). Stanowi to dokładnie 0,103 promila mieszkańców kraju.  Powierzchnia wsi Koce to 0,091 promila powierzchni Polski.  Liczby te są w przybliżeniu równe (z dokładnością 11%).
• Zakładając, że Kocowie wywodzą się od ośmiu męskich protoplastów wymienianych w 1464 roku w aktach ziemskich drohickich, aby osiągnąć współczesną populację, średnia dzietność na przestrzeni ostatnich sześciu wieków musiałaby wynosić 2,7.
• Rozkład rozmieszczenia nazwiska Koc w Polsce wygląda jak na ilustracji obok.  Mapka pochodzi z tego źródła (18) i przedstawia częstotliwość występowania nazwiska w poszczególnych powiatach. Ponad 30 procent Koców mieszka w odległości mniejszej niż 80 km od zaścianków Koce.
• Rozkład osób o nazwisku Koc poszczególnych powiatach Polski wygląda jak typowy obraz rozprzestrzeniania się populacji z jednego miejsca.
• Badania genetyczne Y-DNA potwierdziły wspólnego męskiego przodka w Średniowieczu u Koców z Cholewianej Góry (Podkarpacie) i osób o nazwisku Koc z okolic wsi Koce. 

Powyższe fakty pozwalają sformułować hipotezę, iż wszyscy noszący nazwisko Koc wywodzą się z jednego, pierwotnego gniazda rodowego znajdującego się na Podlasiu. Źródła, wskazujące na liczne emigracje Koców z zaścianków Koce do Małopolski i na Kresy już w XVII wieku, zostały przedstawione razem z mapą powyżej.

Czerwony obszar na mapie na Podlasiu to trzy powiaty wokół pierwotnej siedziby rodu gdzie mieszka około 20 procent ze wszystkich osób o nazwisku Koc:

• powiat wysokomazowiecki – tu znajdują się wsie Koce-Basie, Piskuły i Schaby,
• powiat bielski – wieś Koce Borowe
• powiat siemiatycki to bezpośrednia okolica wsi Koce.

Dołącz do projektu genealogii genetycznej y-DNA Koców

Co jest celem projektu?

Celem projektu jest zbadanie pokrewieństwa między osobami noszącymi nazwisko Koc.

Jak dołączyć do projektu?

Napisz do mnie maila: piotr@koc.pl z informacją gdzie się urodził Twoj dziadek. W przypadkach, które budzą szczególne zainteresowanie, postaram się pozyskać środki na częściowe lub całkowite sfinansowanie badań.

Dlaczego genetyka?

Nie wszystkie informacje genealogiczne dają się odtworzyć na podstawie badania metryk i innych archiwaliów. W celu odnalezienia pokrewieństwa niezwykle pomocne okazują się osiągnięcia współczesnej genetyki.

Na czym polega projekt badania Y-DNA?

Męski chromosom Y dziedziczy się tak jak nazwisko – ojciec i synowie mają identyczny chromosom Y (kobiety nie mają chromosomu Y). Nie podlega on żadnemu mieszaniu przez kolejne pokolenia. Jedyne powolne zmiany, jakie w nim następują, pochodzą z ewentualnych drobnych mutacji. Jest to jakby skamielina informacyjna, którą przechowują mężczyźni w swoim DNA. Jeśli więc dwaj mężczyźni mają identyczny (lub niemal identyczny) chromosom Y, oznacza to, że mają wspólnych męskich przodków w prostej linii męskiej. Gdy uwzględnimy powolny wpływ mutacji, możemy w przybliżeniu określić, jak dawno dwaj mężczyźni mieli wspólnego przodka.

Czy w ten sposób znajdziemy jednego wspólnego przodka?

Znajdziemy raczej kilku wspólnych przodków. W czasach Pierwszej Rzeczypospolitej szlachcic, osiedlając się w nowej miejscowości, często przyjmował nazwisko od jej nazwy. Nie było stałych administracyjnych regulacji. Zmiana nazwiska mogła nastąpić także w wyniku ożenku i osiedlenia się w nowym miejscu. Różnorodność genetyczna jest oczywiście też możliwa na skutek “wpadki” pozamałżeńskiej. Z tych kilku powodów zapewne pochodzimy od więcej niż jednego wspólnego przodka.

Jakie są dotychczasowe wyniki badań?

Dotychczas u mężczyzn, o których wiemy, że wywodzą się ze wsi Koce (na podstawie tradycyjnych badań genealogicznych lub aktualnego miejsca zamieszkania), stwierdziliśmy występowanie dwóch rodzajów haplotypów:

• R2 (dokładniej R-M124) – to bardzo rzadka w Polsce haplogrupa Y-DNA. Znamy wyniki badań 4 mężczyzn, którzy wywodzą się bezpośrednio ze wsi Koce, którzy należą do tej haplogrupy. Wszyscy oni mają wspólnego przodka w średniowieczu lub później.
• R1a1 (dokładniej R-M198) – haplogrupa “słowiańska”. Mamy wyniki badania dwu mężczyzn, którzy wywodzą się bezpośrednio ze wsi Koce i należą do tej haplogrupy. Mają oni wspólnego przodka w XV wieku lub później.
• Ponadto mamy kolejne dwa wyniki z haplogrupą R1a1 (R-M198) z Cholewianej Góry na Podkarpaciu, które wskazują na wspólnego przodka z dwoma mężczyznami z Koców R1a1 w okresie średniowiecza (odległość genetyczna pomiędzy nimi to zaledwie kilka markerów).

Wydaje się, że Kocowie pochodzą od co najmniej dwu średniowiecznych protoplastów – być może jednych z pierwszych założycieli wsi Koce. Wiele dokładniejszych informacji można uzyskać po przeprowadzeniu badań i dołączeniu do naszego projektu.

Czy wszyscy pochodzimy od kilku protoplastów w Kocach?

Analizowane wcześniej dane demograficzne i charakter rozkładów częstości występowania nazwiska sugeruje, że jest to typowy obraz rozprzestrzeniania się populacji. Jest prawdopodobne, że wszyscy Kocowie pochodzą z okolicy szlacheckiej Koce na Podlasiu, być może od dwu założycieli, jak wskazują wspomniane wyżej badania DNA. Wyniki te łączą Koców z Cholewianej Góry ze wspólnym przodkiem  z Koców na Podlasiu. By dowiedzieć się więcej potrzebujemy możliwie najwięcej próbek zarówno z samej okolicy Koców jak i z innych rejonów Kraju. W tym momencie najbardziej interesujące byłoby osoby z samych Koców lub okolic, powiatu nowodworskiego na pomorzu oraz okolic Wołomina.  

Co ciekawego jeszcze się z tym wiąże?

Poznanie własnego profilu DNA jest zawsze fascynujące i emocjonujące. Poza badaniem pokrewieństwa pomiędzy osobami o tym samym nazwisku, dostajemy znacznie więcej pasjonujących informacji, które sięgają daleko w czasie aż do paleolitu. W ten sposób możesz dowiedzieć się, skąd przybyli na tereny obecnej Polski Twoi przodkowie wiele tysięcy lat temu.

Gdzie to się robi?

Przeanalizowałem różne oferty badania chromosomu Y. Amerykańska firma www.familytreedna.com wyróżnia się wysokim standardem jakości, przystępnymi cenami i obsługą po badaniu. Najważniejszy w ich ofercie jest dostęp do rozległej bazy danych i możliwość porównywania wyników. Zestaw do badania Y-DNA na 37 markerów jest bardzo dobry na początek dla naszych celów. Koszt badania jest umiarkowany –  porównywalny z ceną jednego tankowania samochodu.

Jak przebiega badanie?

Procedura jest banalnie prosta i polega na pobraniu próbki komórek z wewnętrznej strony policzka za pomocą wymazu, co robi się całkowicie bezboleśnie samodzielnie w domu. Potem wystarczy odesłać próbkę do firmy i poczekać na wynik.

Co zrobić?

Oczywiście możesz wejść na stronę: www.familytreedna.com, założyć konto i zamówić zestaw Y-DNA na 37 markerów. Może zanim zrobisz zamówienie, skontaktuj się ze mną mailowo – piotr@koc.pl – bo w przypadkach, które budzą szczególne zainteresowanie, postaram się pozyskać środki na częściowe lub całkowite sfinansowanie badań. Warto też dołączyć do grupy Koców na stronie firmy.

Inwentarz rzeczy po nieboszczyku panu Łukaszu Kocu na Kocach Borowych dziedzicu AD 1682

Obok prezentujemy niezwykle interesujący dokument, którego odpis sporządził pan Marcin Radziszewski. Jest to spis ruchomości po zmarłym Łukaszu Kocu dziedzicu na Kocach Borowych. Dokument pochodzi z roku 1682.

Jaśnie Wielmożny Pan Łukasz Koc dziedzic na Kocach Borowych posiadał wprawdzie izbę czarną starą z komorą ale za to wszystkie zawiasy w drzwiach były żelazne.   Była  i skrzynia wielka z zamkiem, druga mniejsza i szkatułka. Cóż tam cennego mogło być przetrzymywane?

 Szlachcic posiadał też: bydła, konie i inne zwierzyny. Wołów para, krowa pstrokata cielna. (…) Jałowica pstra dwuletnia, nieuk gniady (to młody wół). W tymże roku cieląt takrocznych troje. Owca z jagnięciem i skop, świni dwoje, koń wrony, gęsi, kokosze. Teraz można by pomyśleć, że to sposób na otworzenie mini zoo, zaś wtedy te zwierzęta stanowiły podstawę utrzymania szlacheckiej rodziny.

Dalej czytamy, że  świętej pamięci JWP Łukasz Koc posiadał w swej garderobie:  żupan lendyszowy (wełniany) lazurowy, szablę, czapkę tuzinkową z barankiem.  Żupan, czapka z barankiem i szabla! Mamy więc wszystko co potrzebne by zaściankowy szlachcic brał udział w sejmiku. Proszę kliknąć na obrazek obok i zapoznać się z calym dokumentem. Tu zaś pdf do pobrania. 

O szlachectwie i szlachetności

Wszyscy potrzebujemy trochę zmiany i trochę ciągłości, chociaż w różnych proporcjach. Gdybyśmy nie mieli w tym świecie niczego trwałego, musielibyśmy zwariować, ale gdyby kompletnie nic się nie zmieniało, to stalibyśmy się warzywem. Dlatego musimy wciąż szukać kompromisu między ciągłością a zmianą. Współcześnie problem polega na tym, że kompromis, który tworzymy jako społeczeństwo, zawiera zbyt wiele zmian i zbyt mało ciągłości jak na potrzeby przeciętnego człowieka. I coś trzeba z tym zrobić.

Tradycyjne społeczności budowały ciągłość pomiędzy przeszłością a przyszłością za pomocą rytów inicjacji, które wedle ówczesnych przekonań zmieniały stan egzystencji. W zależności od kontekstu i kultury mogła to być Sukcesja Apostolska, linia przekazu Dharmy, pasowanie na rycerza lub nobilitacja. Każdy z tych rytów mogły sprawować wyłącznie osoby namaszczone bezpośrednio przez Boga, Buddę albo inne istoty oświecone, boskie lub wyznaczone przez pomazańca. Warstwa rycerska w różnych, odległych od siebie krajach, na przykład w Europie i Japonii, wykazywała zdumiewające podobieństwa, takie jak hierarchia społeczna, elitarny status, wartości związane z honorem, obowiązek służby wojskowej oraz posiadanie herbów. Japoński kodeks samurajów bushido przypomina europejski kodeks rycerski.

Kiedyś ludzie wierzyli, że nobilitacja jest mistycznym przeniesieniem do innej klasy istot. Elementy mistyczne to honor, szersze obowiązki wobec Ojczyzny, kobiet i słabszych od siebie. To wszystko jest duchowe, bo nie jest wyrozumiane czy umowne, ale ma sankcję metafizyczną. Szlachectwo to był zestaw obowiązków i praw nadawanych na nobilitanta i jego potomków aż po wieczność w imieniu czegoś, co ma przewyższający nas charakter duchowy. W tym kontekście duchowość nie odnosi się do żadnej jednej konkretnej konfesji religijnej czy światopoglądowej. Jest znacznie pierwotniejsza i wcześniejsza.

Prawdziwa elita to nie arystokracja pieniądza, lecz elita duchowa, mistyczna, mająca kontakt z transcendencją. Szlachta w społeczeństwach tradycyjnych to potomkowie tych, którzy przeszli przez inicjację, wtajemniczenia (średniowieczne obyczaje rycerskie np. pasowanie na rycerza itp.). W obecnych obrzydliwie egalitarnych czasach zwyciężyło społeczeństwo masowe, i to, co plebejskie, stało się podstawową wartością kulturową. Świat nowoczesny to rzeczywistość po “wielkim buncie”, który za pomocą papierowego pieniądza niszczy naturalną hierarchię i wszystko, co odnosi się do wartości pozamaterialnych.

Istota szlachectwa polega na świadomości swoich korzeni, z której to świadomości musi wynikać poczucie obowiązków duchowych. Po akcie Konfederacji Warszawskiej, w której postanowiono “żadnego rozerwania między sobą nie czynić ani dysmembracji żadnej dopuścić, jako w jednej, nierozdzielnej Rzeczypospolitej“, te zasady duchowe mogą opierać się na konkurencyjnych i różnych starodawnych tradycjach. W każdym jednak przypadku wspólnym odniesieniem polskiej tradycji jest umiłowanie wolności indywidualnej, bez której sarmata usycha i dlatego wolność ceni ponad wszystko.

Od czasów Rzewuskiego, Mickiewicza i Sienkiewicza, sarmatyzm i kultura szlachecka ukształtowały polski mit narodowy, który może przyjąć za własny każdy, kto postrzega te ideały jako piękne, dobre i prawdziwe. Czy coś z tego wszystkiego wynika konkretnego? Tak – znajdź coś co jest większe i ważniejsze od Ciebie i temu się poświęć bez reszty.  Tak rozumiem szlachectwo.

Piotr Koc